Хүний нөөцийн судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн захирал, зөвлөх Г.Тэгшбүрэнтэй багийн ажиллагаа сэдвээр ярилцлаа

-Монголчууд багаараа ажиллаж чаддаггүй, олимпын төрөлд ч гэсэн багийн спорт дээр амжилт гаргадаггүй гэдэг. Бид үнэхээр багаар ажиллах чадваргүй хүмүүс үү?

-Багийн ажиллагаанд найрсаг, тусч, нэгэндээ итгэдэг зан чанар хамгийн чухал байдаг. 

Монгол хүнд энэ суурь өгөгдөл нь байдаг юм. 

Тийм ч учраас бид хэдэн зууны турш хоёр том хөрштэйгээ эв зүйтэйгээр оршиж ирсэн. Ойр зуураа ч гэсэн айл хотлоороо хамтарч мал ахуйгаа адгуулна. Хүнд итгэдэг, найрсаг зочломтгой зангаараа нэгэнтэйгээ хамтарч эсгий ноосоо хийж, хадлан тариагаа зэхдэг. Ерөөсөө нүүдэлчдийн оршихуйн үндэс нь багийн ажиллагаа. Тэр чанараараа аравтын системээр тулаанд орж дэлхийн талыг байлдан дагуулж явжээ. Энэ бол багаар ажиллах суурь өгөгдөлтэй ард түмэн гэдгийг баталгаа.


-Тэгвэл бид ямар зангаасаа болоод баг болж чаддаггүй юм бол?


-Үүнд хэд хэдэн шалтгаан байна.

Нэгдүгээрт.  Ашиг сонирхол нийлдэггүй. 

Ашиг сонирхлын нэгдэл байх ёстой зүйлийг ашиг сонирхлын зөрчил гэж хараад зөрчилдөөд байдаг.  Нэгдэхдээ багийн ашиг сонирхлыг нэг цэгийг нэг өнцгөөр хардаггүйд, нэг л ойлголцлоор ярьдаггүйд учир байна.


Хоёрдугаарт. Нэг үзэл баримтлалгүй.

Ганцхан үзэл баримтлал дээрээ нэгдэж, хөгжсөн улс орон зөндөө. Еврэйчүүдийг хар, тэд өөрсдийн шашин, үнэт зүйл дээрээ суурилсан үзэл баримтлал дээрээ бат итгэл, үнэмшлийн дор нэгдсэн. Тийм ч учраас дэлхийн хаана ч бай нэгэнтэйгээ таарвал тэрхүү үзэл баримтлалаараа нэгдэж хамтарч чаддаг.

Жишээ нь нэг компанид ажилладаг хэрнээ нэг рүүгээ мэйл л бичдэг, тэр байтугай шуудангаар албан бичгээ илгээж байна. Нэг баг хэрнээ нэгэнтэйгээ харилцдаггүй, хэдэн тийшээ хараад суучихдаг. Энэ бол нэг компанид ажиллаж байгаа хүмүүс нэг үзэл баримтлалтай гэдгээ мэдэхгүйн илрэл шүү дээ. 

Хэрвээ бид баг хамтын ажиллагааны арга барилтай болчихвол үсрэнгүй хөгжинө. Тавхан хүн ажиллуулдаг талхны цех дээр л зөвлөгөө өгөхөд л Монголын хамгийн том үйлдвэр үйлдвэрлэгч болтлоо томрох боломжтой.



-Та хүний нөөцтэй холбоотой асуудлаар олон байгууллагад зөвлөдөг. Таны анзаарснаар байгууллагууд ажилтнуудынхаа багийн ажиллагааг сайжруулахаар хийдэг хамгийн буруу алхам юу байдаг вэ?

-Багаа нэгтгэх гээд баллаад хаячихдаг зүйл бий. Жишээ нь ажилтнуудаа хуваагаад бооцоотой спортын тэмцээн зохион байгуулдаг аргыг энд дурдая.  Нэг цом, сая төгрөгийн бооцооны төлөө дайраад, заримдаа нэгнийгээ хүртэл гэмтээнэ. Дөнгөж ойлголцох гэж байгаа залуусаа талцуулчихдаг, өнөө багийн ажиллагаа сайжруулах, байгууллагын соёлыг нэвтрүүлэх гэсэн үндсэн зүйлийнхээ эсрэг зүйл хийчихэж байгаа юм. Нэрнээсээ эхлээд агуулга нь, зорилго нь, арга барил нь буруу байгаагийн жишээ энэ.

Үүнийг тэмцээн өрсөлдөөн хэлбэрээр биш байгууллагын спортын наадам цэнгүүн хэлбэрээр зохион байгуулж болно шүү дээ. Хоёрхон баг бэлдэж, тэрхүү баг нь спортын үзүүлбэр бэлдэг л дээ. Нэгэн үзүүрт сэтгэлээ тогтоож, бие сэтгэлээрээ хэрхэн нэгдэж баг болж байгааг л харуулах л зорилго гэдгийг анхаарах ёстой.


Багийнхаа гишүүнтэйгээ өрсөлдөөд яах юм, ажлаа уялдуулж гар нийлж, ганзага нийлэх л чухал шүү дээ. Хурдан явъя гэвэл ганцаараа, хол явъя гэвэл хоёулаа яв гэдэг дээ. Бид хурдан явъя гээд олноо орхиод ганцаараа гүйгээд буруудаад байна. 

Африкийн нэг омогт цагаан арьстнууд очиж л дээ. Тэд уралдаад түрүүлснийг нь чихэр, жимсээр шагная гэж гэнэ. Гэтэл хүүхдүүд барианаас гарахдаа гар гараасаа атгалцаад нэгэн зэрэг гүйгээд иржээ. Гайхсан европчууд яагаад ингэснийг нь асуухад “Манайд би гэж байдаггүй, яагаад гэвэл бид байхгүй бол би байхгүй” гэж хариулсан гэдэг. 

Багаараа ажиллах ёстой гэдгийн маш гоё жишээ. Ердөө л энэ байхгүй юу.


-Ямар зан араншинтай хүмүүсийг нэгтгэсэн баг гар нийлж чадах вэ?

-Гарын таван хуруу тавуулаа өөр байдаг шиг багийн гишүүн бүр өөр өөрийн гэсэн үүрэгтэй, зан араншин, онцлогтой. Үүнийг diversity баг гэдэг. 

Хэрвээ багийн ахлагч өөр шигээ ур чадвартай, зан араншинтай хүмүүсээр баг бүрдүүлчихвэл чанартай баг бүрдэхгүй. Бүрдлээ ч хол явахгүй. Гарын таван хуруу бүгд эрхий эсвэл долоовор хуруунаас бүрдвэл юм барихад ямар эв дүйгүй байх бол. Бүтээмж ч муудна. Үүн шиг яг дутагдаж байгаа ур чадвартай хүнийг л багтаа авах ёстой гэсэн үг.

Орчин цагт хүнийг маш хурдан суралцаж, шинэлэг байхыг шаарддаг болсон. Тэгэхээр ганцхан төрлийн хүмүүсийг нэг дор цуглуулах бус янз бүрийн үүрэг зорилготой хүмүүсийг баг болгож нэгтгэх арга барилыг илүүд үзэж байна. 

Зарим хүн гайхалтай санаа гаргадаг ч гэсэн хэрэгжүүлэгч биш байж болно шүү дээ.  Долоон гишүүнтэй баг дээр ажил үүргийн хуваарийг гаргах дээр жишээ татая. Бүгд тус бүрийн үүрэгтэй.

Загвар оруулах: 

1.Удирдах, зохицуулах үүрэг 

2.Хэрэгжүүлэгч

3.Санаа гаргагч

4.Хэлбэржүүлэгч /төслийн санааг эхлэхэд хэрэгжүүлэгч/

5.Эрэлхийлэгч /Мэдээлэл дата цуглуулагч/

6.Хянагч

7.Эцэслэн төгсгөгч


-Тэгвэл багийн ажиллагаа үнэхээр бүтээмжид нөлөөлж чадах уу?

-Багийн оролцоог тодорхой болговол бүгдийнх идэвхтэй оролцоог нэмэгдүүлж чаддаг. Ийм багийн шийдвэр гаргалтын хурд 13 хувиар илүү байдгийг Делойтын судалгаа баталчихсан. Хүмүүс нь юу хийхээ мэддэг, оролцоо сайтай баг гэдэг өндөр бүтээмжтэй л баг гэсэн үг. Харвардын судалгаанд diversity багийн шийдвэрийн хурд, чанар, гүйцэтгэл нь 2 дахин хурдан гэж гаргасан байдаг. Ашгийг өсгөдөг, ажлын үр дүнг сайжруулдаг гээд 10 гаруй томоохон судалгаа бий.


Нэгэнт ийм зангидсан гар шиг, ашиг сонирхол нэгтэй, нэг нэгдээ дуртай хүмүүс  нэгдсэн бол ажлаасаа бараг гардаггүй. Баг гэдэг ашиг сонирхлын нэгдэл юм.


-Компанийн захирлууд сайн ажилтан олдохгүй байна гэдэг шүү дээ. Та үүнтэй санал нийлэх үү?

-Компаниуд ерөөсөө хамгийн мундаг ур чадвартай ажилтан авна, цалинг нь өгчихнө гэдэг. Бараг л алтан цээжтэй, мөнгөн бөгстэй ажилтан авна гэх нь холгүй байна. /инээв/ Үнэндээ сайн ажилтантай л авчихвал бүх юм болчих юм шиг боддог нь эндүүрэл л дээ. Хөл бөмбөгийн баг дээр жишээ татая л даа.  Нэг нь дэлхийн од хөлбөмбөгчдөөр багаа бүрдүүлсэн бол нөгөө Герман баг нь багийн зохион байгуулалтын дагуу хамтын ажиллагаа сайтай тамирчдаар багаа цуглуулжээ. Мэдээж багийн ажиллагаа сайтай нь ялсан.

Тэгэхээр компаниуд хамгийн шилдгүүдээр л багаа бүрдүүлнэ гэдэг хандлага буруу болж таарч байгаа биз. Амьдрал дээр хоёр хуцын толгой нэг тогоонд багтдаггүй гэдэг шиг л болж байгаа юм. Үүний оронд зохион байгуулалтын зөв бүтэц гаргаад түүнийхээ дагуу ажлын байрны тодорхойлолт гаргаад шаардлагадаа таарсан хүмүүсээр багаа бүрдүүлэх нь илүү үр дүнд хүрдэг.

Үүнийг л байгууллагууд орхигдуулаад байна гэж хардаг.

Бас үнэхээр гарын таван хуруу шиг шилдэг залуусаар багаа бүрдүүлсэн байж болно. Гэхдээ өмнө дурдсан шиг ойлголт ашиг сонирхлын нэгдэл болж чадаагүй, харилцааны нэг хэл тогтоогүй, үзэл баримтлал дээрээ нэгдээгүй. Энэ бол баг биш бүлэг юм. Хүмүүс ерөнхийд нь баг гэж нэрлээд байдаг нь буруу. Өнөөдөр нэг асуудал дээр санаа нэгдэж төсөл дээр хамтарч болно. Хэчнээн сайхан санал нийллээ ч тухайн өдрийн хувьд бүлэг болж л ажилласан хэрэг. 

Баг болно гэдэг үе шаттай явц. Хүүхэд шууд гүйж сурдаггүй шүү дээ. Өмнө нь мөлхөж, алхах зэрэг үе шатыг заавал туулдагтай ижил зүйл. Ажлын уялдаа холбоо нь яаж холбогдох вэ, ажлаа хэн нь хянаж, хэн нь дүгнэх вэ, дахин давтагдах ажлууд яаж явагдах вэ гээд олон зүйл дээр анхаарах ёстой.


-Үзэл баримтлал гэж уриа лозонгийн чанартай үгсийг хэрхэн хамт олны жинхэнэ философи үнэт зүйл болгох ёстой вэ?

-Үнэт зүйл гэдэг тухайн ажилтандаа уншуулаад л өнгөрчихдөг зүйл биш. Ажилтан бүртэйгээ компанийнхаа үнэт зүйлээ тохирох ёстой. Зарчмаа ч бас тохирох ёстой. Энэ хоёроо л ажилтнууд итгэл үнэмшил болгох ёстой. 

Том, жижиг компанийн алийг нь ч үзэл баримтлал нь авч явдаг, бас нэгтгэдэг. Ерөөсөө ойлголтууд нь нэг болгосон л гэсэн үг.



-Ажилтанд цалин, хамт олны уур амьсгал, удирдлагын чадварын аль нь илүү чухал вэ?

-Ажилд орох гэж байгаа хүнийг цалин асуулаа гэж бухимдаж эсвэл гайхаад байх хэрэггүй. Энэ бол хэрэгцээ, цалингаас цаашаа нийгмийн хангамж нь сайн бол ажилтныг татах гол үзүүлэлт. Эхлээд тухайн ажлын байранд татах эхний хүчин болохоос тогтоож авч үлдэх биш үндсэн зүйл биш гэсэн үг.

Цалинд татагдаж ирдэг ч сайхан баг, сайн удирдагч тухайн хүнийг ажилд нь тогтоон барьдаг.

Зарим  хүмүүс цалин яах вэ, ажил хамт олондоо дасчихсан гэдэг шүү дээ. Тэгэхээр урт хугацаанд тухайн хүнийг тогтоон авч үлддэг зүйл бол яах аргагүй баг, хамт олны уур амьсгал. Үнэхээр сайхан багт орчихсон хүн түүнээсээ явахыг хүсэхгүй шүү дээ. Үүнд байгууллагын том жижгийн ялгаа бараг байхгүй. Хүн сэтгэлийн амьтан учраас сэтгэлийн зүйлд их татагддаг.


Бас удирдлагын үлгэр дуурайлал тухайн хүнийг ажилдаа дуртай, тогтвортой ажиллахад маш чухал үүрэгтэй. Хэрвээ хамт олны уур амьсгал хүйтэн, удирдлагын харилцаа хандлага тааруухан, хүлээлт хэрэгцээг мэдэрдэггүй бол хэчнээн өндөр цалинтай байлаа ч хүн тогтохгүй.


-Багийн лидерээс хэр их зүйл хамаарах вэ?

-Багийн ахлагчийн удирдах эв дүйгээс бараг 50 хувь хамаарна. Тэр дороо багийн гишүүдийнхээ учрыг олоод эв зохицлыг олчихдог хүн байхад эсрэгээрээ энэ тал дээр маруухан удирдагч ч бий. Бусдыг татаж чаддаг харизмтай удирдагчид ажилтнууд татагддаг. Зарим хүмүүс би бусдад таалагдах ёстой биш гэдэг. Үнэхээр шилдэг удирдагч бусдыг өөртөө татаж, бусдыг дагуулж чаддаг шүү дээ. Олон дагагчтай хүнийг лидер гэж үздэг онол  ч бий.  Мэдээж энэ бол зүгээр л сайхан аашлаад байхын нэр биш. Бусадтай эв дүйтэйгээр харилцах чадвар юм.  Энэ бол удирдах арга барилын үндсийн үндэс нь.


-Тэгвэл ямар зан чанартай хүн багийн сайн гишүүн байж чаддаг вэ?

-Бусдадаа хүндэтгэлтэй ханддаг, эерэг хандлагатай, үнэнч хүмүүс багийн маш сайн хамтрагч байж чаддаг. Тэр дундаа үнэнч зан чанар маш чухал. Харвардын профессоруудын гаргасан хүний нөөцийн загвар дээр хамгийн эхлээд байгууллагадаа, багтаа үнэнч байх гэж онцолсон байдаг.


Чингис хаан үнэнч бус шадрыг шандалсугай, галаас гаргаж ганцаардуул гэсэн байдаг. Оросын КГБ-д гэхэд итгэл алдсан гишүүнээ шууд багаасаа хасдаг дүрэмтэй. Нэг удаа итгэл алдсан цагт дахиж итгэл хүлээлгэдэггүй гэсэн үг. Манайхан болохоор за яахав, дараа засагдчих байх гэж боддог. Өөрөөр хэлбэл бодит байдлыг харалгүйгээр дотроо засаж, залруулж бодоод байгаа хэрэг. Энэ бол удирдах ажилтнуудын гаргадаг маш том алдаа. Бодитоор л хүлээж авах ёстой. Үүнийг удирдах ажилтны өрөөсгөл бодол гэж нэрлэдэг. 


Монгол залуучууд мэдлэг чадвар, IQ-ээрээ хаана ч гологдохгүй, энерги эрчимтэй ч хүмүүс. Гэтэл зан чанарын тал дээр дутагдал байгааг нуухгүй. Эцэг эхийн хүмүүжил, сургуулийн орчны төлөвшил гээд олон зүйл үүнд нөлөөлсөн. Наад зах нь бүдрээд унахад шалны буруу гээд нүддэг, сургуульд оронгуут алдааг нь тоолдог гээд буруу бодлын тойрогт орчихдог.

Насан туршийн ханиа сонгоно гэдэг ч бас насаараа багаар ажиллах хүнээ сонгож байна л гэсэн үг.  “Саруул тал” хэмээх ардын дуунд,

“Саруул тал байвч шавартай намагтайг бодоорой

Сайхан амраг байвч санаа бодлыг нь таниарай” гэдэг.  Ханилах хүнтэйгээ, баг болох хүнтэйгээ санаа нийлбэл гар нийлнэ, гар нийлбэл ганзага нийлнэ гэдгийг хүртэл хэлчихсэн байгаа юм.  Санаа сэтгэл нийлнэ гэдэг ашиг сонирхлын нэгдэлтэйг харуулна.


-Ажилтны гаргаж болохгүй алдаа, буруу ойлголт гэж бий юу?

-Өрөөсгөл бодлын хүч гэж ойлголт бий. Үүнийг хүмүүжлээрээ хэдэн ойлголтыг дурдая.


Өрөөсгөл бодол 1: “Би дотроо бодолтой, доороо суурьтай хүн”. Багийн зүгээс авч үзвэл нэг хүний бодол ердөө л нэг санаа л шүү дээ. Эсвэл олон саналын нэг ширхэг нь. Гэтэл би ингэж бодож энэ хэд яагаад ингээд байдаг юм гэж зөрүүдлээд байж болдоггүй. Энэ бол баг хамт олноо бус биеэ хичээх үзлийн илрэл. Эго хэрэгтэй боловч баг “алах” шалтгаан болдог. 


Өрөөсгөл бодол 2: “Хүний дор орохгүй юмсан”. Энэ бол монгол эцэг эхчүүдийн хүүхдээ багаас нь буруу “сумалдаг” үгний нэг.  Анхнаасаа ийм буруу бодол ойлголт авсан хүн багийн хамгийн муу гишүүн болно.  Эсвэл багийнхантайгаа уралдаад амбицлаад эхэлдэг. Гэтэл багийнхантайгаа уралдаад яах юм бэ, үүргийнхээ дагуу ажлаа хуваарилаад хамтраад хийх л чухал шүү дээ.Хамтарч ажиллаж чаддаггүй, барын сүүл байснаас батганы толгой байсан дээр гэж боддог. Өөрөө тусдаа юм хийх гэж үзээд бас бүтэлгүйтдэг.


Өрөөсгөл бодол 3: “Бусдын л буруу”. Цэцэрлэгт байхаасаа л “Буруу буруу бусдын буруу” гэдэг дуу хүртэл сурдаг. Унасан ч хүүхдийн буруу биш гээд шалыг цохидог шүү дээ. Энэ хүмүүжлээрээ асуудал гарвал өөрөө л өөгүй мэт аашилдаг, заавал нэг нэгнийг буруутгадаг. Яаж ийгээд л өөрийгөө өмөөрдөг. Энэ өрөөсгөл бодлоосоо болоод багаар ажиллаж чаддаггүй, яваандаа багийнхандаа шахагддаг.

Өрөөсгөл бодол 4: Бусдын алдааг тоолдог. Өөрөө алдаа гаргадаг хэрнээ өрөөлийн алдааг олж харж өөнтөглөхдөө гаргууд хүмүүс байдаг. Хуруу нэмдэггүй, хошуу нэмдэг ийм хүмүүс багийн гишүүн болж чаддаггүй.



-Том компаниуд хүний нөөц гээд тусдаа алба хэсэгтэй, бодлоготой. Харин жижиг дунд бизнес эрхлэгч, гарааны бизнес эрхлэгчид энэ тал дээр дутмаг. Тэр болгон консалтинг авах боломжгүй шүү дээ. Тэдэнд юу зөвлөмөөр санагддаг вэ?

-Өөрсдөө технологич, менежер, нягтлангаа хийх нь жижиг бизнесийн онцлог. Гэхдээ таван хүн удирддаг ч бай зохион байгуулалтын хуваарилалт хийж болно шүү дээ. Амжилтад хүрье гэвэл төвлөрөх үндсэн зарчим байдаг. Оюун ухаан нь төвлөрдөггүй хүнээс юу ч гардаггүй. “Би аль ажил дээрээ төвлөрөх вэ, юу хийх вэ, хэнээр ямар ажил хийлгэх вэ” гэдгээ сайн бодож, зохион байгуулж сурах ёстой. 

Төвлөрснөөр илүү нямбай ажиллана. Хэдий жижиг бизнесийг ахалж яваа ч гэсэн төвлөрлийг хэзээ ч орхигдуулж болохгүй. 


Өдөр тутмын жижиг асуудлаас холдоод даргын ажлаа хий, төлөвлө, зохион байгуул, өөрөө үлгэрлэж манлайл, хяна. Энэ бол байгууллагын менежментийн үндсэн онол. 

Хүн удирдахад эв дүй гэж зүйл бий. Удирдагчаас ухаан шаардана. Энэ ухааныг жижиг бизнес дээр харилцаагаар зохицуулдаг. Сүүлийн үед softskill гэж нэлээн ярих болсон, үүнийг би ямар ч хүнтэй хэзээ, хэрхэн яаж харилцахаа мэддэг эв дүй гэж хардаг. 

Төлөвлөх, манлайлахаас ч илүү чухал ур чадвар. Ядаж л хүний эвийг олоод ажлыг нь үнэлээд түүнийгээ хүлээн зөвшөөрүүлж чаддаг байна гэдэг л маш чухал. Үүнээс дутахгүй бас нэг ур чадвар бол мэдрэмж. Хүн болгонд байдаггүй төрмөл өгөгдөл. 

Ажилтныхаа танаас хүсэж буй хүлээлтийг мэдэрч анзаардаг байх ёстой. Бас хэрэгцээг нь анзаараарай. Тэр хүний оронд өөрийгөө тавьж үздэг байх нь чухал. Энэ гурвыг мэдэрч чаддаггүй удирдагч хол явдаггүй.

Харин хамтран ажиллах хүнээ сонгохдоо няхуур нямбай хандаарай. Түүнд хөлслөгдөж ажиллаж байгаа хүн биш жинхэнэ хамтрагч гэдгийг нь заавал ойлгуулж чин сэтгэлээсээ хандаасай гэж хүсдэг.


 “Ажилтнууд байгууллагаас юу хүсдэг вэ?”

Хүний нөөцийн судалгааны үндэсний хүрээлэн”-гээс  60 орчим байгууллага, 12 мянга гаруй хүнийг хамруулсан  “Ажилтнууд байгууллагаас юу хүсдэг вэ?” судалгааг 2017- 2020 оны хооронд 3 жилийн турш үргэжлүүлэн хийж, нэгтгэж боловсруулсны эцэст маш сонирхолтой үр дүн гарчээ. 


Дэвид Жеймисон, Жули О' Маранарын 2000 онд хамтран хийсэн, дэлхийд алдартай Managing Workforce 2000: Gaining the Diversity Advantage судалгааны аргачлалаар уг судалгааг боловсруулсан бөгөөд орчуулгын бус өөрсдөө зохиосон асуултуудыг оруулсан нь Монгол хүн ойлгоход ойр, дөхөм болж чаджээ.

Энэхүү судалгааны үр дүнд ажилтнууд байгууллагаас дараах есөн зүйлийг нэн түрүүнд хүсдэгийг олж илрүүлсэн байна. 

•Цалин хөлс нь амьдралд хүрэлцэхүйц, эдийн засгийн хямрал-инфляцид өртөх вий гэж санаа зовохооргүй байх, 

•Чадварыг нь шударга үнэлдэгбайх, (Ажилтны төрөлхийн авьяас билэг, ур чадвар)

•Хүний хувьд хүндэтгэж харьцдаг байх, (Ямар албан тушаалтай байхаас үл хамаарна)  

•Оролцоог дэмжих буюу гаргасан санааг нь дэмждэг байх.

•Тухайн ажилтны хийж буй ажлаар хүмүүс бахархаж урам өгдөг байх, (Хүмүүс ажил мэргэжлээрээ, өөрөөрөө бахархаж, улмаар хүндлүүлэх, магтуулах хэрэгцээтэй байдаг)

•Гэр бүл, амралтад зориулсан чөлөөт цагтай байх, (Ажлын цагийн хуваарь нь ажил амьдралын тэнцвэрийг хангасан байх)

•Ажлын орчин нөхцөл нь эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөхгүй байх. 

•Өөрийгөө хөгжүүлэх боломжтой байх, (Тэд ажлаа хийнгээ давхар хөгжихийг хүсдэг. Тиймээс ямар нэг байдлаар хөгжихгүй, зогсох вий гэдэгт их санаа зовдог)

•Тодорхой хэмжээнд бие дааж ажиллах, санал бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломжтой байх.